اعتکاف

آداب اعتکاف

اعتکاف، ماندن در مسجد به قصد بندگی خداست و به خودی خود، مستحب و به واسطه نذر، قسم، عهد، اجاره و مانند آن واجب می شود .

شرایط اعتکاف

روزه در اعتکاف:

کسانی که به هر علتی نمی توانند روزه بگیرند، از توفیق اعتکاف محرومند؛ مثل مسافر یا کسی که روزه برای او ضرر دارد، البته هر نوع روزه ای (واجب، مستحب، قضاء، نیابتی و ...) برای صحت اعتکاف کافی است؛ مسافر می تواند با نذر سه روز روزة در سفر اعتکاف کند هر چند که نمازش شکسته است.

مدت اعتکاف :

معتکف، باید حداقل سه روز کامل از طلوع فجر روز اول تا اذان مغرب روز سوم، در حال اعتکاف باقی بماند. دو روز اول اعتکاف مستحب است و اگر کسی بخواهد، می تواند از حال اعتکاف خارج شود، اما اگر دو روز کامل به قصد اعتکاف، در مسجد بماند، روزه روز سوم بر او واجب می شود و باید در حال اعتکاف باقی بماند.

اجازه ولی :

بدون اذن ولی یا کسی که با انجام اعتکاف حقی از او ضایع می شود، اعتکاف صحیح نیست.

محرمات اعتکاف:

از جمله محرمات اعتکاف، بوییدن و استعمال بوی خوش به قصد لذت، بحث و جدل، خرید و فروش است و محرمات مذکور مبطل اعتکاف است.

توجه:

از آنجایی که فرد معتکف، روزه دار است باید از مبطلات روزه نیز اجتناب کند؛ بعلاوه بر رعایت حقوق دیگران، احکام مسجد را نیز رعایت نماید. حفظ حرمت مسجد و با وضو بودن و حفظ نظافت مسجد و ترک سخن دنیا (سخن از هر چه غیر از خدا و پرداختن به باطل) از مواردی است که بر آن تأکید شده است.

زمان اعتکاف:

در هر زمان که روزه صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است و اعتکاف زمان خاصی ندارد. البته ایام البیض و به ویژه دهه ی آخر ماه مبارک رمضان افضل اوقات است.

نیت اعتکاف:

در اعتکاف نیت و تعیین نوع اعتکاف، شرط صحت آن است؛ ولی نیت وجوب یا مستحب لازم است.

وقت نیت اعتکاف:

نیت، از ابتدای طلوع فجر روز اول است و تأخیر آن از طلوع فجر جایز نیست، ولی اگر قبل از طلوع فجر هم نیت کند، اشکال ندارد.

مکان نیت اعتکاف:

در وقت نیت اعتکاف، باید در مسجدی که بنا دارد در آن معتکف شود، حضور داشته باشد؛ ولی اگر ابتدای طلوع فجر، برای تجدید وضو و یا به جهت ضرورت دیگر، خارج شده است، می تواند نیت کند.

مکان اعتکاف:

اعتکاف باید در مسجد باشد، بنابر این در غیر از مسجد، مثل نمازخانه و مصلی ها (اگر مسجد نباشد) و ... اعتکاف صحیح نیست و بعد از مسجد الحرام و مسجد النبی(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره، اعتکاف باید در مسجدی که جامعیت دارد، انجام بگیرد.
مقصود از مسجد جامع، مسجدی است که بسیاری از مردم در آن رفت و آمد دارند. (در مقابل، مسجد بازار، مدرسه، کارخانه و پادگان و ...  اعتکاف در آن صحیح نیست.)
صحن و ورودی های مسجد، جزو مسجد نیست، مگر این که معلوم باشد جزو مسجد است؛ اگر شک کند که جایی جزو مسجد نیست، اعتکاف در آن مکان صحیح نیست، مگر اینکه رفتن به آنجا ضرورت داشته باشد.

خارج شدن از مسجد محل اعتکاف:

خارج شدن از مسجد جایز نیست، مگر به جهت ضرورت عقلی، عرفی و شرعی؛ مثل مراجعه به پزشک در موارد اضطرار و دستشویی (ضرورت عقلی ) و عیادت بیمار و تشییع جنازه، در صورتی که میت با او نسبت داشته باشد (ضرورت عرفی) و غسل کردن و وضو گرفتن (ضرورت شرعی)، خروج برای درس و مباحثه و تبلیغ و این گونه امور، خلاف احتیاط است.
اگر در محلی اعتکاف کند که دیگری جای برای اعتکاف گرفته بود، حکم غصب دارد، اگر چه اعتکاف صحیح است.
همچنین در صورتی که عذر شرعی برای بانوان به وجود آید، بایستی از مسجد خارج شوند و در نتیجه اعتکاف آنها باطل می گردد.
بنابر احتیاط واجب، در صورت خارج شدن از مسجد، برای ضرورت کوتاه ترین و نزدیک ترین راه ها را انتخاب کنند و واجب است بیشتر از مقدار نیاز و ضرورت در خارج مسجد توقف نکنند. واجب است زیر سایه ننشینند، بلکه بنابر احتیاط، خارج از مسجد ننشیند، مگر جهت ضرورت.
اگر معتکف برای ضرورت از مسجد خارج شود و مدت خروج وی طول کشید تا به اندازه ای که اعتکاف از بین برود، اعتکافش باطل است.

آثار اخروی اعتکاف

 

آمرزش گناهان: (توبه)

"وَ مَن اعتَکِف ایماناً وَ احتِساباً غَفَرَ لَهُ ما تَقّدَمَ مِن ذَنبِهِ" اعتکاف از روی ایمان و یقین، باعث مغفرت معتکف می شود.

 

نزدیکی به خدا:

در حدیث معراج، خداوند از پیامبر(ص) سؤال می کند "آیا از آثار گرسنگی و سکوت و خلوت، مطلع هستی؟" سپس، خود جواب می دهد، "یکی از آثار آن، تقرب بنده به سوی من (خدا) است. گرسنگی، سجده، سکوت از غیر کلام خدا و خلوت، همگی در اعتکاف جمع هستند و با این اعمال به خدای سبحان تقرب می جویند.

 

جلب محبت خدا: 

یکی از آثار برجسته اعتکاف، حب خداوند تبارک تعالی است "وَ الذّینَ امَنُوا اَشَّدُ حُبّاً لِلّه؛" (بقره: 165) آنان که ایمان آورده اند، شدیداً دوست دار خدا هستند.

 

تحصیل بهشت الهی:

وَ الذّینَ هُم عَلی صَلواتِهِم یحافظون؛ اوُلئِکَ هُم الوارِثونَ، الذّینَ یرِثُونَ الفِردوُسَ هُم فیها خالِدوُن؛ آنان که از نمازهایشان محافظت می کنند، آنان وارثانی اند که بهشت را به ارث می برند و در آن جاودانند. (مؤمنون: 9 تا 11)." بی شک اگر معتکف، بتواند در ایام اعتکاف، آن طور که باید و شاید رفتار نماید و رضایت حق تعالی را جلب کند؛ به درجاتی که برای مؤمنان، در نظر گرفته شده، خواهد رسید.

آثار فردی اعتکاف

تقویت اراده:

از آثار حتمی اعتکاف در زندگی فردی انسان، تقویت اراده ی آدمی است. کسی که مدتی، بر خلاف خواست درونی خویش، خود را در محلی حبس و از بسیاری از امور چون حرف زدن در غیر امور عبادی که به طور طبیعی، تمایل به آنها دارد، پرهیز نماید، خود به خود تمرینی است برای اجتناب از بسیاری خواهش های نفسانی دیگر.

 

انس با معنویات:

در پرتو اعمالی چون اعتکاف، کم کم ارتباط روانی خاصی بین انسان و مسجد، قرآن، نماز، نماز شب و ادعیه به وجود می آید؛ به نحوی که انسان مشتاق ارتباط با این امور شده، دوری از آنها برایش سخت می گردد.

 

دوری از غفلت:

اعتکاف عبادتی چون نماز و به قول قرآن ذکر الله "اَقِمِ الصّلاةَ لِذِکری" (طه:14) را در بردارد. ذکر، همان دوری از غفلت است، "اِقتَرَبَ لِلنّاسِ حِسابُهُم وَ هُم فِی غِفلَةٍ مُعرِضونَ؛ رسیدگی به حساب انسان ها نزدیک و مردم در غفلت به سر می برند (انبیاء :1)

 

تواضع و فروتنی:

اگر انسان بتواند در طول اعتکاف، خود را در دایره ی بیکران هستی، کوچک ببیند، استکبار و غرور از او رخت بر می بندد. 

   

آثار دنیوی اعتکاف (اجتماعی)

کاهش جرم و فساد

به عقیده جرم شناسان اجتماعی، بسط و گسترش مسایل معنوی، باعث کم شدن جرم و فساد در جوامع می گردد. اعتکاف، در این میان می تواند نقش مهمی ایفا کند؛ زیرا مشتمل بر چند عبادت است و آثار معنوی ویژه ای حتی بر افراد غیر معتکف بر جای می گذارد.

 

آشنایی و برقراری ارتباط دوستان و رفع حاجت مؤمن  

حضور مؤمنان، در چند مسجد شهر، فرصتی است که آنان یکدیگر را بشناسند و ارتباط دوستانه پیدا نموده و از آثار اخوت اسلامی برخوردار شوند. این اثر را به راحتی می توان از لابلای خاطرات منتشر شده معتکفان به دست آورد. میمون بن مهران گوید: امام مجتبى علیه السلام در مسجد اعتکاف کرده بود و من نزد او نشسته بودم که مردى آمد و عرض کرد: اى فرزند رسول خدا! شخصى از من طلب دارد و مى‏خواهد مرا به این جهت به زندان افکند، امام علیه السلام فرمود: «به خدا سوگند، اکنون ثروتى ندارم که قرض تو را بپردازم»، آن مرد گفت: شما بیا با او صحبت کن. امام مجتبى علیه السلام کفش خود را پوشید که حرکت کند. من به امام عرض کردم: اى فرزند رسول خدا! آیا اعتکاف خود را فراموش نمودى؟ حضرت فرمود: «فراموش نکردم، ولى از پدرم شنیدم که مى‏گفت: پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: "هر کس، براى برآورده شدن حاجت برادر دینى خود تلاش کند، گویا نه هزار سال خدا را عبادت کرده که روزها را روزه گرفته و  شب ها را به نماز ایستاده باشد.»

  الآداب الدینیة للخزانة المعینیة با ترجمه عابدى ص 364‏

اعتکاف و نشستن نزد دانشمند

حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام: نشستن یک ساعت نزد دانشمند دوست‏تر است بسوى خدا از عبادت یک سال که هیچ معصیت خدا را نکرده باشد و نگاه کردن به عالم دوست‏تر است بسوى خدا از اعتکاف یک سال در مسجد الحرام و زیارت دانشمند دوست‏تر است بسوى خدا از هفتاد حج و عمره و بهتر است از هفتاد مرتبه طواف خانه‏ى خدا و خدا برایش هفتاد درجه بلند گرداند و خدا، به هر حرفى که فرد، از دانشمند مى‏آموزد، ثواب هفتاد حج قبول شده در نامه‏ى عملش مى‏نویسد و بر او رحمتش را فرو مى‏فرستد و فرشتگان گواهى دهند که بهشت بر او واجب است‏.                

ارشاد القلوب-ترجمه رضایى، ج‏1، ص: 394

 

قرض به مؤمن، دعای به مؤمن ، کمک به مؤمن ستمدیده

امام صادق علیه السلام فرمود: مؤمنى نباشد که او، مؤمنی را به خانه خود برد و سیر به او خوراک دهد، جز این که بهتر باشد از آزادى یک بنده، و مؤمنى نباشد که براى رضاى خدا به مؤمنى وامى دهد، جز این که خدا مزد صدقه به او دهد و مؤمنى نباشد که در انجام حاجت برادر مؤمنش راه رود، جز این که خدا به هر گامى، حسنه‏اى برایش نویسد و سیئه ای از او بریزد و درجه‏اى بالا برد، و باز هم ده حسنه برایش فزاید و در ده حاجت، او را واسطه پذیرد، مؤمنى نباشد که در پشت سر براى برادرش دعا کند، جز این که خدا به او فرشته‏اى گمارد که می گوید مانند آن براى خودت باشد، و مؤمنى نباشد که گره کار برادر مؤمنش را گشاید، جز این که خدا یک گرفتارى آخرت را بر او گشاید، و  مؤمنى نباشد که به مؤمن‏ ستمدیده کمک دهد براى رفع ستم او، جز این که بهتر باشد از روزه داشتن یک ماه با اعتکاف در مسجد الحرام، و مؤمنى نباشد که یارى کند برادر مؤمنش را (با قدرت بر نصرت او)، جز این که خدا او را در دنیا و آخرت یارى کند.

 آداب معاشرت-ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ج‏1، ص: 202